Żywność funkcjonalna – definicja i przykłady żywności funkcjonalnej

Czym jest żywność funkcjonalna?

Nie istnieje jedna definicja żywności funkcjonalnej. Pojęcie żywności funkcjonalnej jest szerokie i przyjmuje się, że poza zaspokajaniem podstawowych potrzeb żywieniowych, wykazuje ona dodatkowe wartości zdrowotne. Co ważne, żywność funkcjonalna jest uważana za taką, jeśli wykazuje korzystny wpływ na co najmniej jedną funkcję organizmu, przy czym takie działanie musi być udokumentowane.

Inne stosowane określenia to: żywność wzbogacona, żywność prozdrowotna i żywność projektowana. Substancje odżywcze zawarte w tego rodzaju produktach żywnościowych mogą zarówno wpływać na utrzymanie zdrowia, jak i minimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia niektórych chorób. Związki te albo występują naturalnie w żywności funkcjonalnej, albo są dodawane w celu jej wzbogacenia, tworząc żywność funkcjonalną modyfikowaną (np. mleko, do którego są dodawane witaminy).

Rodzaje żywności funkcjonalnej

W światowej literaturze naukowej nie przyjął się żaden podział żywności funkcjonalnej. Ze względu na przeznaczenie, możemy wyróżnić żywność funkcjonalną:

• dla niemowląt,

• dla kobiet w ciąży oraz karmiących,

• zmniejszającą ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych oraz chorób cywilizacyjnych,

• zmniejszającą ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego,

• ograniczającą powstawanie osteoporozy,

• dla osób aktywnych fizycznie, w tym sportowców,

• dla seniorów.

Z kolei, jeśli zwrócimy uwagę na składniki zawarte w produktach, żywność funkcjonalną możemy podzielić na:

• wzbogaconą,

• probiotyczną,

• niskosodową,

• niskocholesterolową,

• bogatą w błonnik,

• niskoenergetyczną.

Właściwości żywności funkcjonalnej

Żywność funkcjonalna zawiera składniki aktywne biologicznie, jest więc nie tylko cennym źródłem odżywczym, ale również sposobem na pobudzanie aktywności psychicznej człowieka. Dzięki obecności składników takich jak prebiotyki, probiotyki, antyoksydanty czy kwasy tłuszczowe omega 3, żywność funkcjonalna może nie tylko zaspokoić podstawowe potrzeby żywieniowe, ale także wspierać zdrowie, wzmacniać odporność organizmu oraz chronić przed chorobami przewlekłymi, takimi jak cukrzyca typu 2 czy choroby serca.

Badania naukowe potwierdzają korzyści zdrowotne płynące z tego rodzaju żywności. Co ważne, korzystne oddziaływanie na jedną lub kilka funkcji organizmu musi być potwierdzone badaniami. To z kolei przyczynia się do zwiększenia świadomości konsumentów oraz wzrastającego zainteresowania i zaufania do produktów tego typu.

Korzystne działanie żywności funkcjonalnej

Żywność funkcjonalna może wpływać korzystanie na stan zdrowia na co najmniej kilka sposobów:

1. Obniża ryzyko niedoborów żywieniowych. Wspomaga pokrycie zapotrzebowania na składniki odżywcze i zabezpiecza organizm przed niedoborami. Wzbogacanie żywności znacząco zapobiegło schorzeniom wynikającym z niedoborów składników odżywczych, w tym anemii, krzywicy, wola i wad wrodzonych dzieci.

2. Wspomaga mikroorganizmy jelitowe. Oferuje żywe kultury drobnoustrojów (probiotyki), wzmacniając w ten sposób układ odpornościowy.

3. Chroni przed chorobami. Żywność funkcjonalna pomaga chronić organizm przed chorobami przewlekłymi. Większość z tych produktów to skarbnica przeciwutleniaczy, które pomagają neutralizować wolne rodniki uszkadzające zdrowe komórki i zapobiegać ryzyku chorób przewlekłych, takich jak choroby serca, nowotwory i cukrzyca. Wiele produktów funkcjonalnych zawiera kwasy tłuszczowe omega 3, które znane są z łagodzenia stanów zapalnych, a żywność bogata w błonnik wspomaga leczenie cukrzycy i chroni przed cukrzycą, otyłością i chorobami serca.

4. Neutralizuje negatywne skutki stresu. Dostarcza witaminy z grupy B, magnez i kwasy tłuszczowe omega 3. Chroni komórki mózgowe, poprawia zdrowie psychiczne i funkcje poznawcze.

5. Wspomaga wzrost i rozwój. Niektóre składniki odżywcze są kluczowe dla prawidłowego wzrostu i rozwoju, nie tylko w okresie płodowym. Uzupełnienie żywności funkcjonalnej składnikami odżywczymi pomaga zaspokoić rosnące potrzeby żywieniowe.

6. Pomaga oczyścić organizm. Dzięki składnikom takim jak błonnik pomaga w oczyszczaniu organizmu i zrzucaniu zbędnych kilogramów.

Przykładowe produkty żywności funkcjonalnej

Żywność funkcjonalną dzieli się na żywność konwencjonalną oraz modyfikowaną. Konwencjonalna żywność to produkty naturalne, pełnowartościowe i bogate w niezbędne składniki odżywcze: witaminy, minerały, przeciwutleniacze i zdrowe tłuszcze. Zaliczyć do nich można:

• owoce: jagody, kiwi, banany, jabłka, gruszki, pomarańcze, brzoskwinie,

• warzywa: szpinak, brokuły, jarmuż, cukinia, kalafior,

• rośliny strączkowe: ciecierzyca, soczewica, fasola czarna,

• orzechy: migdały, orzechy nerkowca, pistacje,

• ziarna i pestki: nasiona chia, pestki dyni, nasiona lnu,

• całe ziarna: kasza gryczana, jęczmień, ryż brązowy,

• owoce morza i ryby: łosoś, sardynki, makrela,

• produkty fermentowane: kombucha, kimchi, kefir, kapusta kiszona,

• zioła i przyprawy: cynamon, imbir, kurkuma, pieprz cayenne,

• oleje roślinne: lniany, sojowy, rzepakowy,

• napoje: herbata zielona, czarna, kawa.

Żywność funkcjonalna w BODYPAK:

Intenson Bezglutenowe Musli Owsiane + Chia - 200g

8,99 pln

Dodaj do koszyka

Targroch Pasta Kokosowa 500 g

15,99 pln

Dodaj do koszyka

Żywność funkcjonalna modyfikowana to produkty wzbogacone o dodatkowe składniki, takie jak witaminy, minerały, probiotyki lub błonnik, w celu uzupełnienia korzyści zdrowotnych żywności. Do grupy tej należą również produkty modyfikowane w celu usunięcia szkodliwych substancji. Przykładowe produkty to:

• wzbogacone witaminami soki owocowe,

• produkty mleczne zawierające zwiększoną ilość witamin, wapń, bakterie probiotyczne: mleko i jogurt, margaryny do smarowania pieczywa,

• wzbogacone substytuty nabiału: mleko migdałowe, ryżowe, kokosowe oraz z orzechów nerkowca,

• wzbogacone produkty zbożowe: chleb, płatki i makaron,

• majonez o obniżonym cholesterolu.

Przeczytaj także artykuły Zmiany nawyków żywieniowych oraz 7 zasad zdrowego stylu życia

Składniki bioaktywne dodawane do żywności funkcjonalnej

Wśród składników bioaktywnych zawartych w żywności funkcjonalnej można wyróżnić:

Białka i aminokwasy

Zarówno białka, aminokwasy, jak i peptydy to podstawowe składniki budulcowe dla organizmu. Budują tkanki i poprawiają przyswajanie składników mineralnych. Są też źródłem energii i biorą udział w odbudowie komórek.

Błonnik pokarmowy

Błonnik pokarmowy jest niezwykle ważny dla zdrowia przewodu pokarmowego i ogólnego samopoczucia. Dodanie błonnika do żywności funkcjonalnej może przynosić wiele korzyści: poprawiać trawienie, obniżać poziom cholesterolu, wspomagać kontrolę poziomu glukozy we krwi, wspierać regulację masy ciała.

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA, od ang. Polyunsaturated Fatty Acids) to rodzaj zdrowych tłuszczów, z których najważniejszymi są kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6. Dostarczają takich korzyści jak: wsparcie dla zdrowia serca, ochrona stawów (działanie przeciwzapalne), wpływ na prawidłowe funkcjonowanie mózgu, regulacja procesów metabolicznych (m.in. synteza hormonów, transport i wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach), wsparcie dla skóry.

Substancje fitochemiczne

Należą do nich związki takie jak: karotenoidy, flawonoidy i fitosterole. Są wytwarzane przez rośliny, ale wykazują strukturalne podobieństwo m.in. do naturalnych hormonów płciowych u ludzi. Spożywanie produktów zawierających fitoestrogeny wspiera zdrowie kości, ma korzystny wpływ na serce i skórę, a także może chronić przed niektórymi nowotworami (np. piersi, jajnika i prostaty). Substancje fitochemiczne mogą również pomóc w łagodzeniu objawów menopauzy.

Witaminy

Witaminy odgrywają ważną rolę w funkcjonowaniu całego organizmu, uczestniczą w wielu zachodzących w nim procesach. Dodawanie witamin do żywności może pomóc w zapobieganiu niedoborom składników odżywczych, szczególnie u osób, które spożywają dietę ubogą w pewne składniki odżywcze (np. wegan).

Antyoksydanty

Antyoksydanty pomagają organizmowi zwalczać szkodliwe działanie wolnych rodników, odpowiedzialnych za uszkodzenia komórek i procesy starzenia. Neutralizując wolne rodniki, mogą przyczynić się do ochrony przed chorobami serca, nowotworami, chorobami neurodegeneracyjnymi oraz innymi chorobami związanymi ze stresem oksydacyjnym.

Składniki mineralne

Minerały są niezbędne dla zdrowia kości, regulują metabolizm i wzmacniają odporność. Są stosowane jako dodatek w suplementach oraz odżywkach, ale wzbogacają też mleko, soki i wodę mineralną.

Lecytyna

Lecytyna to rodzaj fosfolipidu, który jest naturalnie obecny w organizmach roślinnych i zwierzęcych. Jest to substancja emulgująca pomagająca w rozpuszczaniu tłuszczów w wodzie, co jest istotne w procesie trawienia i wchłaniania tłuszczów w organizmie. Jest używana w produkcji żywności funkcjonalnej w celu wspomagania działania antyoksydantów, obniżania złego cholesterolu LDL oraz wsparcia wątroby.

Prebiotyki i probiotyki

Te składniki mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie organizmu m.in. poprzez obniżenie poziomu cholesterolu we krwi oraz wsparcie dla mikroflory jelitowej i zapobieganie zaparciom. Przykłady prebiotyków to inulina, rafinoza, laktuloza i galaktoza, natomiast często dodawane do żywności probiotyki to Lactobacillus rhamnosus i Lactobacillus acidophilus.

Cholina

Cholinę dodaje się do żywności funkcjonalnej, gdyż jest niezbędna do zapewnienia prawidłowej pracy komórek, zapewnia też prawidłową pracę mózgu i mięśni. Pomaga w metabolizmie tłuszczów, zapobiegając gromadzeniu się tłuszczu w wątrobie i wspierając jej funkcje detoksykacyjne. Jej niedobór jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży. Niedobór choliny prowadzi też do zaburzeń funkcjonowania wątroby.

Sterole roślinne

Występują w wielu warzywach, owocach, olejach roślinnych czy nasionach jako podstawowy składnik komórki roślinnej. Są dodawane do żywności ze względu na wykazywanie właściwości zapobiegania miażdżycy (obniżają stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL).

Dla kogo przeznaczona jest żywność funkcjonalna?

Żywność funkcjonalna jest przeznaczona dla osób, które potrzebują żywności o wyższej wartości odżywczej lub poszukują dodatkowych korzyści zdrowotnych. Żywność funkcjonalna może być szczególnie korzystna dla:

• niemowląt,

• kobiet w ciąży oraz karmiących,

• osób dbających o dietę,

• sportowców lub osób prowadzących aktywny tryb życia,

• osób z określonymi schorzeniami (cukrzyca, choroby serca, wątroby, zaburzenia przewodu pokarmowego),

• osób o specjalnych wymaganiach dietetycznych,

• osób starszych.

Konsekwencje zdrowotne nadużywania żywności funkcjonalnej

Pamiętaj, że produkty funkcjonalne nie powinny być traktowane jako zamiennik urozmaiconej diety. Nadmiar poszczególnych składników tych produktów może prowadzić do przykrych objawów, a nawet utraty zdrowia. Dla przykładu spożywanie błonnika w zbyt dużych ilościach nie tylko rozreguluje trawienie, ale również upośledzi proces wchłaniania innych składników odżywczych.

Hiperwitaminoza, czyli zbyt duże spożycie witamin, może wywoływać negatywne skutki uboczne, takie jak biegunka, bóle stawów, osłabienie czy krwotoki z nosa. Potencjalnie szkodliwe działanie w wysokich dawkach mają witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, zwłaszcza A, E, i D, ponieważ mogą np. uszkadzać organy. Niektóre składniki, jak na przykład sterole, jeśli są stosowane w nadmiarze, mogą upośledzać wchłanianie innych składników, np. witaminy A.

Dlatego ważne jest zachowanie umiaru i zrównoważonego podejścia do spożywania żywności funkcjonalnej, a także realizowanie rzeczywistych potrzeb żywieniowych w cel uniknięcia negatywnych skutków zdrowotnych.

Bibliografia:

1. T. Korbutowicz. Żywność funkcjonalna na rynku światowym. Studia i Prace WNEIZ US. 2018. 53/2, 209-220.
2. A. Trela, R. Szymańska. Żywność funkcjonalna w profilaktyce zdrowotnej. Wszechświat Pismo Przyrodnicze. Tom 119 Nr 1-3 (2018).
3. K. Kasprzak, P. Niziński, G. Widelska. Probiotyczna żywność funkcjonalna - wybrane prozdrowotne zastosowania. Nauki Przyrodnicze i Medyczne: Żywienie, sport oraz zdrowie. 2018. 38-48.
4. I. Podgórska, E. Solarska. Sterole roślinne w żywieniu i przemyśle spożywczym. Przemysł Spożywczy. 2017. T. 71, nr 4. 34-36.
5. A. Filipiak-Florkiewicz, A. Florkiewicz, J. Filipek, W. Berski, I. Mentel, M. Dymińska-Czyż, M. Brzegowy. Żywność funkcjonalna w opinii osób regularnie uczęszczających na zajęcia sportowe. Bromat. Chem. Toksykol. XLIX, 2016, 4, str. 736 – 747.
6. T. Kubiński. Żywność funkcjonalna. Życie Weterynaryjne. 2010. 85(11).
7. N. J. Temple. A rational definition for functional foods: A perspective. Front Nutr. 2022; 9: 957516.
8. N. Grzebisz. Żywność funkcjonalna w diecie sportowców. KNUV 2017; 2(55): 237-246.